Orjinal Araştırma Makalesi | Gelecek Vizyonlar Dergisi 2017, Cil. 1(1) 26-32
Talip Yıldırım
ss. 26 - 32 | Makale No: fvj.2021.005
Yayın tarihi: Aralık 03, 2021 | Okunma Sayısı: 18 | İndirilme Sayısı: 578
Özet
Çağatay Türkçesi, Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci döneminin adıdır. 15. yüzyıl başlarından başlar, 20. yüzyılın başlarına kadar devam eder. Batı Türklüğünün sınırlarını çizen Karadeniz, Kafkaslar, Hazar Denizi ve Orta İran’ın kuzey ve doğusunda kalan ve Müslüman olan bütün kuzey ve doğu Türklüğü, 15. Yüzyıl başlarından 20. yüzyıl başlarına dek aynı yazı dilini kullanmıştır; bu yazı dilinin Türkoloji literatüründeki adı Çağatay Türkçesidir. Çağatay Türkçesi, Klasik Öncesi Devir (15. Yüzyıl başları – 1465), Klasik Devir (1465 – 1600), Klasik Sonrası Devir (1600 – 20. Yüzyıl başı) olmak üzere üç döneme ayrılır. “Çağatay”, Cengiz Han’ın ülkesini paylaştırdığı oğullarından biridir. Çağatay terimi, Cengiz Han’ın ikinci oğlu Çağatay’dan gelmektedir. Çağatay kelimesi, önceleri Çağatay Han’ın sülâlesini ve bu sülâle tarafından kurulan devleti ifade eden bir terim iken, sonraları Çağatay sülâlesinin egemenliğindeki topraklarda yaşayan Türk ve Türkleşmiş toplulukları karşılayan bir terim olarak kullanılmıştır. Timur hâkimiyeti döneminde ise imparatorluğun bütün ahalisi için Çağatay terimi kullanılmıştır. Çağatay Türkçesi dönemi daha çok “Türkçe, Türkî, Türk tili” şekillerinde adlandırılmakla birlikte; Ali ŞirNevai’nin, Mecalis’ün-Nefais’te “Çagatay Lafzı” tabirini kullandığı da görülür. Çağatay Türkçesi denilince akla ilk gelen isim Ali ŞirNevayi’dir. Çağatay Edebiyatının en büyük temsilcisi olmakla birlikte Türk Edebiyatının en önemli isimlerinden biridir Ali ŞirNevayi. Ali ŞirNevayinin bu değere ulaşmasında en büyük etkenlerden biri de Hüseyin Baykara’dır. Hüseyin Baykara ve Ali ŞirNevayi her şeyden önce küçük yaştan itibaren hayatları birlikte geçen çok yakın iki dosttur. Nevayi, Sultan Hüseyin’in hizmetinde çeşitli görevlerde bulunmasına rağmen, Baykara’nın en güvendiği ve yanından ayırmak istemediği dostu, arkadaşı idi. Özellikle bu yakın dostluk nedeniyle Ali ŞirNevayi’nin eserlerinin tamamında Hüseyin Baykara’yı görmek mümkündür. Çoğu zaman bu övmelerle olsa bile bu övme bir şeyler elde etmek için değil, samimi duygularını ifade etmek içindir. Yine aynı şekilde Hüseyin Baykara’nın eserlerinde de Ali ŞirNevayi’nin yeri ayrıdır. Bu çalışmada iki yakın dostun Türk diline katkıları üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Türk Dili, Doğu Türkçesi, Hüseyin Baykara, Ali Şir Nevayi
Bu makaleye nasıl atıf yapılır? |
---|
APA 6th edition Harvard Chicago 16th edition |